متن شبهه:

در سلطان آباد (اراک) اربابی بزرگتر از حضرت حاجی آقا محسن نیست…حاجی آقا محسن مجتهد ریش سفید نود ساله ای است و سالی ۲۵۰۰۰هزار خروار گندم ضبط انبار دارد که از قرار نان یک من یک قران می شود یک کرور(میلیون) تومان درسال. گفته اند که دویست هزار تومان هم نقدی املاک واجاره مسثتغلات شهری دارد با ۳۰۰۰ تفنگچی در املاکش. زیادتر از سی زن دارد. عجب است که می گوید پدر مرحوم حجه الاسلام فقط صاحب یک قطعه زمین کوچکی وسالی۱۷ من گندم بوده است. البته همه این مکنت را جناب آقا از راه حلال جمع فرموده اند وهر چه شب ونصف شب مناجات کرده اند که:ای خدای مهربان این همه مال ومنال را می خواهم چه کنم؟!…

(نقل از کتاب اسرار وعوامل سقوط ایران.خاطرات ظهیر الدوله)

پاسخ:

حاج آقا محسن اراکی، یا حاج آقامحسن سلطان‌آبادی عراقی؛ از علماء شهر اراک در اواخر قرن ۱۲ ام تا ۱۳ ام می باشد. به استناد اسناد ثبت شده در آثار ملی، حاح آقا محسن، بزرگترین واقف اراک تا کنون بوده است. ایشان را می توان از جمله موسسان شهر اراک دانست.

آنچه از تاریخ ایشان به جای مانده است، این است که ایشان تنها یک ازدواج داشته اند، با شخصی به نام نارنج بانوی بیات، که از این ازدواج ۲۳ فرزند به هم آوردند.[۱]

آقا محسن اراکی، کارهای بسیار بزرگی در شهر اراک کردند؛ از فعالیت های عجیب و بزرگ ایشان؛ خرید روستا و تاسیس چندین روستای و مزرعه برای آبادانی اراک. اکنون در روستاهای تاسیس شده به دست ایشان، نزدیک به ۴۰۰۰ نفر سکونت دارند.

حاج‌آقا محسن به موجب ساخت قنوات جدید، کاروانسراها، روستاهای جدید و آباد کردن بیابان‌های اطراف عراق (اراک) و فروش یا اجاره آنها به سایر اهالی منطقه، به مرور زمان به ثروت قابل توجهی دست می‌یابد و قادر می‌شود روستاهای بیشتری از ناحیه اراک را از شاهزادگان و حکمرانان محلی خریداری نماید. روستاهای رشان، بازنه، رباط‌میل، سه‌دانگ از روستای علیم‌آباد و سه دانگ از روستای قره‌کهریز از جمله املاک وی می‌باشد. میزان محصول گندم سالانه این روستاها بالغ بر ۱۲ هزار خروار گندم بوده است و اموال منقول وی نیز بالغ بر ۲۰۰ هزار تومان ارزش داشتند که این سرمایه‌ها به نقل از ابوالحسن‌خان فخرالملک اردلان، حاکم اراک در دهه ۱۲۸۰ می‌باشد.[۲]

اما متن شبهه، متنی است که از کتاب شجاع الدین شفا به سرقت رفته است؛ و البته با تغیراتی ناشیانه و دروغ، قصد تخریب حاج آقا محسن را داشته است، در ادامه متن اصلی را مرور می کنیم:

«مورخ سرشناس عصر قاجار، مهدیقلی هدایت، در کتاب خاطرات و خطرات خود حکایت می کند که در همان سالی که کشور دچار قحطی بود و مردم دسته دسته از گرسنگی می مردند، حاجی آقا محسن مجتهد نود ساله اراکی! در انبارهای خود ٢۵٠٫٠٠٠ خروار گندم احتکار کرده بود که از قریب صد پارچه ملک شش دانگی او آمده بود و همین مجتهد بزرگوار به طوری که می گویند از پدر مرحوم خود فقط قطعه زمین کوچکی به ارث برده بود که سالی هفده من گندم محصول آن بود ؛ نویسنده کتاب می پرسد: “آیا واقعا خداوند رحمان و رحیم این اموال حلال را از گلوی چند هزار گدا و گرسنه مخلوق خود بریده و به جناب آقا داده و در جواب مناجات شبانه آقا که این همه مال دنیا را می خواهم چه کنم؟…”»[۳]

با بیان این مطالب، موارد زیر مشخص می شود:

۱_ حاج آقا محسن اراکی، از فقها و علماء شهر اراک بوده است که نقش بسزایی در شکل گیری این شهر ایفاء کرده است.

۲_ ایشان دارای اموالی کثیر بوده اند که علت آن، به طور واضح در منبعی نقل نشده است.

۳_ ایشان با اموالشان، موقوفات بسیاری داشته اند، از جمله احداث و ترمیم بیش از ۶۰ قنات و احداث چندین روستا و مزرعه.

۴_ ادعای داشتن ۳۰ همسر برای ایشان، دروغ و شایعه است.

۵_ ادعای احتکار و … تنها توسط مهدیقلی هدایت، ادعا شده است، و با صرف یک ادعا، نمی توان مطلبی را در حق چنین شخصی (با چنین باقیاتی) ثابت نمود. ضمن اینکه، عمال سلطان قاجاری، چندان دل خوشی از شخصیت ملا محسن اراکی به جهت برخی فعالیت های سیاسی و اجتماعی ایشان نداشتند. از جمله تغییر حاکم اصفهان و تعطیلی کارخانه فرش زیگلر.

نکته پایانی: اسلام، با اشخاص شخصیت و اعتبار کسب نکرده است که با تخریب اشخاص، بشود اسلام را نقد کرد.

__پی نوشت_______________

[۱] خاندان محسنی اراکی: ص ۶۲.

[۲] همان: صفحه ۶۳.

[۳] کتاب تولدی دیگر (شجاع الدین الدین شفا) به نقل از خاطرات و خطرات مهدیقلی هدایت.